Tematika e shkencës së Tevhidit tek Ehlu’s-Suneh ve’l-Xhemaah, sillet rreth disa çështjeve kryesore: Shpjegimi i realitetit të besimit dhe njësimit të Allahut, -azze ue xhelë!-; Çfarë i përket Zotit të cilësohet me atributet madhështore dhe të përsosura, duke e njësuar Atë me një adhurim të çiltër e të papërzier me shirk; Besimi në engjujt e përkushtuar dhe në të dërguarit e pastër; Besimi në atë që ndërlidhet me Ditën e Fundit, Kadanë, Kaderin; etj. Thënë më ndryshe, shkenca e tevhidit sillet rreth tri boshteve kryesore:

1. Temat rreth qenies së Allahut apo çështjeve hyjnore; E, që temat që ndërlidhen me këtë trajtohen e studiohen nga tri pikëpamje: a) Me çka cilësohet; b) Nga çka është i Pastër, gjegjësisht i mohohet, e nuk i përshkruhet; dhe c) E drejta e Tij tek robërit.
2. Qeniet  e të dërguarve të nderuar dhe pejgamberllëku; Hulumtohet në këto tema nga tri këndvështrime: a) Çka i detyrohet dhe i obligohet atyre; b) Ç’është e lejuar për ta; c) Ç’është e pamundur për ta; dhe d) Ç’farë i obligohet pasuesve të tyre.
3. Gjërat që janë të fshehura e të padukshme për njerëzit (gajbi); E, që këto besohen duke u mjaftuar vetëm me shpallje, tematikë kjo e cila nuk lë hapësirë për mendjen, -as për pranimin e tyre, e as për mohimin-, e të këtij lloji janë, fjala bie, shenjat e kiametit, hollësitë mbi çfarë do të ndodhë gjatë ringjalljes, etj. Hulumtimi në temat e gajbit bëhet duke i besuar ato, e që kjo realizohet duke u mbështetur në: a) pranimin e tyre, duke i besuar ato bindshëm, e që e kundërta e kësaj është mosbesimi, mohimi dhe refuzimi i tyre; si dhe b) Trajtimi i drejtë i tyre, duke i pranuar e besuar kuptimet e tyre të vërteta, e që e kundërta e kësaj është polemizimi në to dhe përpjekja për të bërë imagjinata dhe iluzione me mendje, gjë që është larg shpalljes. E, rregulli që ka të bëjë me gjërat e gajbit është se: Mendja nuk ka vend në këto tema, e, që gjithherë kur kemi diçka nga shpallja apo vërtetohet diçka nga fjalët e të Dërguarit, -salallahu alejhi ue selem!-, obligohet t’i besojmë bindshëm e t’i pranojnë, si dhe të shmangim dhe refuzojmë çdo lloj iluzioni i cili bie ndesh me Sheriatin e Allahut, ngase rregulli tjetër i artë thotë: “Nuk ekziston kundërthënie në mes shpalljes së vërtetë dhe mendjes së shëndoshë, -pas kërkimit dhe hulumtim preciz!-.[1]

Gjithashtu prej tematikave të shkencës së akides është kaderi, lajmet (nga shpallja apo transmetimet e Pejgamberit, -salallahu alejhi ue selem!-; Sh. P.), fundamentet e dispozitave dogmatike si dhe të gjitha bazat e fesë dhe besimit; E pas kësaj vijon kundërpërgjigja ndaj pasuesve të epsheve dhe bidatit, si dhe ndaj të gjitha sekteve e feve të devijuara, duke e sqaruar në të njëjtën kohë qëndrimin karshi tyre.[2]

Nga arabishtja: Mirsim N. Maliqi

Medine, 26.03.13

[1] Shih: Muhamed Jusri, Ilmu’l-akideti inde ehli’s-sunneh ve-l-xhemaah, cituar shkurtimisht, f. 155

[2] Shih: Nasir El-Akël, Mebahith fi akideti ehli’s-sunneh ve-l-xhemaah, f. 10

Ilmul-kelam (Dituria e fjalës; përkthim i fjalëpërfjalshëm)

        Është shkencë nëpërmjet të cilës studuesi i saj arrin të aftësohet për polemika dhe debate në çështjet e dogmave e besimeve, duke shfaqur argumentet dhe dyshimet që posedon, paralelisht duke refuzuar dhe luftuar mendimet e kundërshtarëve. Thënë troç është ilmi i polemikës në çështjet akidore, -gjë kjo e qortuar sheriatikisht-, sikurse ka theks të veçantë në prezentimin e shkollave të tjera duke u orvantuar t’i mposhtë ato.

       Dallimet mes shkencës së tevhidit dhe ilmul-kelamit, janë këto siç vijon:

–       Shkenca e Tevhidit mbështetet në Kuran, Sunet, njëzëshmërinë e selefit dhe në logjikën e shëndoshë që mbështetet në burimet e mësipërme. Kurse Ilmul-kelami është dije e mbështetur në terme logjike dhe analogji filozofike, i ndikuar nga faktorë të jashtëm, po jo nga Kurani dhe Suneti.

–       Shkenca e Tevhidit është ilm sheriatik që nuk përmban bidate, për dallim nga ilmul-kelami, shkencë kjo e shpikur, që nuk ishte e njohur as te i Dërguari i Allahut, -sal-lallahu alejhi ue selem!-, as tek sahabët, po as tek ata që i ndjekën ata denjësisht.

–       Shkenca e Tevhidit nuk përfshin brenda vetës asnjë shprehje të bidatit, e as ndonjë term filozofik; Kurse ilmul-kelamipërfshin një numër të madh të shprehjeve të bidatit, termeve logjike dhe ideve filozofike.

–       Origjina dhe baza e shkencës së Tevhidit është tek gjeneratat e para e të dalluara, kurse ilmul-kelami nuk ka një fat të këtillë; Përkundrazi, është shkencë e shpikur, që ka ardhur si rezultat i faktorëve të jashtëm, që vinin sidomos pas përkthimit të librave të filozofisë e të logjikës (në gjuhën arabe).

–       Gjurmët dhe ndikimet e shkencës së tevhidit janë të lavdëruara, për dallim nga ato të ilmul-kelamit, të cilat janë të qortuara dhe të përçmuara.

–       Shkenca e tevhidit është mjet për të drejtin për të mposhturën të kotën e prishësit, kurse ilmul-kelami është instrument i shfrytëzuar zakonisht dhe më së shumti nga prishësit. [1]

Përdorimi i ilmul-kelamit është parë gjitheherë tek sektet e përfolura, siç janë muëtezilët, esharinjtë dhe ata që përshkojnë rrugën e tyre; Kjo shkencë nuk është e lejuar, ngase është shkencë e bidatit, mirret me të folurit pa dije për Allahun dhe e kundërshton menhexhin e selefit në vërtetimin e çështjeve të besimit.

Prej atyre që kanë shkruar libra duke përdorur këtë term, është Et-Taftazani (vdiq: 791h) në librin e tij: “Sherh el-mekasid fi ilmil-kelam”.[2]

 Filozofia

Ky term përdoret tek filozofët dhe pasuesit e tyre, duke nënkuptuar me këtë shkencën e akides. Ky përdorim është i paligjshëm për sa i përket akides, ngase filozofia është e ndërtuar mbi iluzione, imagjinata, ide të gabuara dhe qëndrime të devijuara karshi çështjeve të gajbit (të padukshmës).

 Et-Tesavuf

Fjala tesavuf, përdoret tek sufinjtë, filozofët, orientalistët dhe ata që i ndjekin këta, duke pasë për qëllim shkencën e akides. Është përdorim i paqëndrueshëm, gjegjësisht i bidatit, ngase ngritet mbi pretendimet, rrëshqitjet dhe devijimet e sufinjëve në akide.

 El-Ilahijat (hyjnoret)

Kjo fjalë ka gjetur përdorim tek filozofët, orientalistët dhe ndjekësit e tyre. Është e gabueshme dhe nuk qëndron, ngase kur ata e përdorin kanë për qëllim filozofirat e filozofëve, fjalët e ndjekësve të ilmul-kelamit, mohuesve e ateistëve për sa i përket çështjeve që kanë të bëjnë me Allahun e Lartësuar.

 Metafizika (Përtej natyrës; përkthim i fjalëpërfjalshëm)

Kësisoj e emërtojnë perëndimorët, filozofët dhe ndjekësit e tyre, e që është e përafërt me termin e el-ilahijat. E përdorin këtë term kur kanë për qëllim besimet, bindjet dhe idetë në çështjet e kredos. Këto nuk janë të vërteta, ngase nuk kanë ndonjë mbështetje logjike, e as që bazohen në shpallje.

            Në të vërtetë akideja ka një kuptim të saktë, atëherë kur ajo fton në të vërtetën, e një akide e këtillë është vetëm akideja e Ehlu Sunetit dhe xhematit, e cila mbështetet në Kuran, Sunet dhe njëzëshmërinë e selefit.[3]

Nga arabishtja: Mirsim Maliqi

Medine, 16.11.2012

[1] Shih: Ibrahim El-Burejkan, Itihaful-murid bimearifetit-tevhid, f.17

[2] Shih: Nasir bin Abdulkerim El-Akël, Mebahith fi akideti ehlis-sune vel-xhemaah, f. 10

[3] Shih: Ibid, f. 11 – cituar shkurtikisht.

            Suneti (Es-Sunneh)

          Kuptimi i kësaj fjale ka shtegtuar varësisht përdorimit të saj në kontekstet terminologjike, andaj çdo dijetar islam e ka përkufizuar asisoj që t’i shërbejë e t’i vijë për shtat ndonjë shkenceje. Për shembull, ulematë e hadithit, sunetin e përkufizojnë kësisoj: Ajo që i atribuohet të Dërguarit të Allahut, -sal-lallahu alejhi ue selem!-, qoftë fjalë, vepër, miratim apo cilësim. Kurse ulematë e usulul-fikh-it, thonë kështu: Ajo çka e urdhëron Ligjvënësi, por jo në kuptimin obligativ. Kurse ulematë e fikhut, e definojnë siç vijon: Ajo për veprimin e të cilës shpërblehet ai që e bën, por nuk denohet ai që e lë.

Kurse ulematë e akidës së vërtetë, konsiderojnë se Suneti është një prej vend-burimeve nga ku mirret dhe vërtetohet akideja e shëndoshë. Andaj, disa nga selefi vlerësuan se suneti është pasimi, e disa tjerë thanë se është Islami, e që të dy fjalët nuk bien ndesh me njëra-tjetrën, ngase Islami vërtetë konsiston besimin e vërtetë, kurse pasimi jep të kuptosh rreth burimit dhe metodologjisë.

       Andaj, fjala sunet arriti të përfshijë këtë kuptim: Pasimi i akides së vërtetë, e cila është e vërtetuar në Kuran dhe Sunet.

            Prej ulemave që e përdorën këtë nocion, me këtë kuptim terminologjik, është Imam Ahmed ibën Hanbel në librin e tij “Es-Sunneh”, që përmbante akiden e vërtetë, e cila qe vërtetuar me transmetimet e njerëzve të drejtë e besnikë nga i Dërguari i Allahut, -sal-lallahu alejhi ue selem!- dhe shokët e tij. Njëjtë ka vepruar edhe i biri i Imam Ahmedit, Abdullahu, në librin e tij “Es-Sunneh” dhe Ibën ebi Asim në librin e tij “Es-Sunneh”.[1]

            Bazat e fesë (Usulud-din)

            Që të kuptohet mirëfilli ky tog, ne duhet të zbërthejmë kuptimet e të dy fjalëve në arabisht: usul dhe din.

            Fjala usul është shumësi i fjalës asël, e që në aspektin gjuhësor përkthakon këtë kuptim: Ajo mbi të cilën ndërtohet diçka, siç është themeli i shtepisë. Kurse terminilogjikisht nënkupton atë që ka degë.

            Kurse din, do të thotë: nënshtrueshmëri dhe përulje; Kurse përkufizimi i kësaj fjaleje në fe është kështu: Bazat e përgjitshme dhe principet themelore e madhështore, nëpërmjet të cilave realizohet rrespektimi i Allahut dhe të Dërguarit të Tij, -sal-lallahu alejhi ue selem!-, si dhe nënshtrimit karshi urdhërsave dhe ndalesave të Allahut dhe të Dërguarit të Tij, -sal-lallahu alejhi ue selem!-. Dhe me këtë kuptim nuk është për qëllim asgjë tjetër përpos se shkenca e akides dhe tevhidit.[2]

            Disa dijetarë kanë shkruar libra në akide, e që në to kanë përmendur termin Usulud-din. Prej tyre, El-Bagdadij (vdiq: 429h), në librin e tij “Usulud-din”, Ibën Batta (vdiq: 378h) në librin e tij “Esh-Sherhu vel-Ibaneh an usulid-dijane” dhe El-Esharij (vdiq: 324) në librin e tij “El-Ibane an usulid-dijane”.[3]

             El-Fikh El-Ekber

            Fjala fikh në gjuhë do të thotë: kuptim i hollësishëm; Kurse atribuimi i këtij kuptimi në el-ekber (më i madh, më madhështor) vie si shkas për të nxjerrë nga ky term fikhun që ka të bëjë me hallallin e haramit, etj.. Ky term u njoh vetëm në shekullin e dytë hixhrij, atëherë kur Imam Ebu Hanife En-Nuëman e titulloi librin e tij kësisoj “El-Fikhul-Ekber” në të cilin libër përmblodhi një tërësi bindjesh të selefit, e duke argumentuar me këtë titull se kjo tematikë është më madhështorja në sheriatin Islam. Ky term nuk i vie përshtat asgjësendi tjetër përpos se shkencës së akides.

             Sheriati (Esh-Sheriah)

         Përdorimi i fjalës esh-sheriah ka pasë përdorim më specifik, siç ka thënë Shejhul-Islam Ibën Tejmije, -rahimehullah!-: “Kredot të cilat i besojnë Ehlu Suneti, si p.sh. besimi i tyre se imani është fjalë e vepër, se Allahu cilësohet vetëm ashtu siç Ai e ka cilësuar Vetvetën apo e ka cilësuar i Dërguari i Tij, -sal-lallahu alejhi ue selem!-, njashtu besimi se Kurani është Fjalë e Allahut, e nuk është e krijuar, etj.!”[4]

            Pra, në këtë kuptim Esh-Sheriah është po sikur Es-Sunneh, e me të janë për qëllim besimet të cilat Allahu i ka ligjësuar, e ndonjëherë janë edhe veprat, e ndodhë që të jenë të dyja, pra besimet dhe veprat e ligjësuara nga Allahu, -subhanehu ue te’ala!-.

            Edhe në këtë rast disa dijetarë kanë shkruar libra në akide, kurse i kanë titulluar me fjalën esh-sheriah, e që i pari prej tyre është Ebu Bekër El-Axhurij, -rahimehullah!-, në librin e tij “Esh-Sheriah”, e pastaj Ibën Bata El-Hanbelij, -rahimehullah!-, në librin e tij: “El-Ibane an sheriatil-firketin-naxhije ve muxhanebetil-firekil-medhmume”.[5]

             El-Iman

            Nga gjeneratat e para (selefi) gjejmë të kenë shkruar libra duke i titulluar me fjalën iman, e në të cilat kanë shtjelluar tematikat e tevhidit dhe të akides, e që i pari i këtij lloji është libri: “Kitabul-iman ve mealimuhu ve sunenuhu ve istikmalu-derexhatihi” të autorit Imam Ebu Ubejd El-Kasim ibën Selam El-Bagdadij, -rahimehullah!-; Pastaj libri “Kitabul-Iman” të El-Hafidh Ebu Bekër Abdullah ibën Muhamed ibën ebi Shejbeh El-Absij, -rahimehullah!-. Më tej libri “Kitabul-Iman” të El-Hafidh Muhamed ibën Is’hak ibën Jahja ibën Mendeh, -rahimehullah!-.[6]

 Nga arabishtja: Mirsim Maliqi

[1] Shih: Ibrahim El-Burejkan, El-Medkhalu li dirasetil-akidetil-islamije, f.12

[2] Shih: Ibrahim El-Burejkan, El-Medkhalu li dirasetil-akidetil-islamije, f.11

[3] Shih: Nasir bin Abdulkerim El-Akël, Mebahith fi akideti ehlis-sune vel-xhemaah, f. 10

[4] Shih: Ibën Tejmije, Mexhmuul-fetava, 19/306-307

[5] Shih: Muhamed Jusri, Ilmul-akideti inde ehlis-suneti vel-xhemaah, f. 136

[6] Shih: Muhamed Jusri, Ilmul-akideti inde ehlis-suneti vel-xhemaah, f.130