Metodologjia e rrënjëzimit doktrinar quhet: rruga që ndjekin njerëzit për njohjen e fesë së tyre, pohimin e bazave të fesë, çështjeve dhe argumenteve të tyre. Kjo përmbledh dy aspekte:

–    atë të burimeve nga të cilat njerëzit marrin prej tyre besimet, parimet dhe idetë e tyre rreth të vërtetave të fshehta të ekzistencës dhe Krijuesit të saj, rreth njeriut dhe jetës, dhe
–    aspektin e dytë, që është mënyra e sjelljes me këto burime, për të kuptuar prej tyre një opinion të caktuar; sepse rënia dakord për një burim të caktuar nuk do të thotë domosdoshmërish rënie dakord edhe për opinionet e nxjerra prej tij, kjo për shkak të dallimeve që njerëzit kanë në mënyrën e të kuptuarit të gjërave.

Duke qenë se larmia e shkollave dhe besimeve fetare vjen si pasojë e dallimeve që ekzistojnë në metodat që ndiqen në njohjen e fesë, në larminë e burimeve të saj dhe mënyrën e të kuptuarit të tyre, atëherë është tejet e domosdoshme, për atë që kërkon të ndreq dhe të saktësojë doktrinën, t’ia nisë me këtë çështje, përndryshe përpjekjet e tij do të shkojnë kot duke dashur të pajtojë në mes opinioneve të kundërta dhe shkollave komplekse, të cilat në origjinë nuk degëzohen nga një rrugë e vetme. Kjo është arsyeja, pse ata që përpiqen të afrojnë në mes ndjekësve të shkollave dhe feve të ndryshme, nuk e kanë kuptuar siç duhet këtë, duke harxhuar kështu së koti energjitë e tyre në këtë drejtim.

Metoda e pranimit të besimeve fetare dhe argumentimit ka qenë një çështje plotësisht e qartë në predikimin e Profetëve dhe të Dërguarve të Zotit. Feja në themel të saj ngrihet mbi besimin tek e fshehta. Kjo do të thotë se nuk ka asnjë hapësirë për marrjen e dijes së detajuar dhe pranimin e saj vetëm se nga Profetët dhe të Dërguarit e Zotit, pra çdo gjë mbështetet te zbulesa që atyre u vjen nga Dërguesi i tyre i Madhëruar. Kjo dije ka të bëjë me njohjen në hollësi të Zotit, njohjen e të vërtetave të panjohura të gjithësisë dhe sekretin e ekzistencës së njeriut, njohjen e asaj që pason pas kësaj jete dhe përfundimin e njeriut në botën tjetër, si dhe çfarë duhet të përmbush njeriu për të plotësuar urtësinë e ekzistencës së tij, për të fituar lumturinë, rehatinë dhe kënaqësinë e përjetshme. 
Arsyeja njerëzore -për të cilën jobesimtarët hamendësojnë se nuk ka nevojë për shpalljen hyjnore- është e kufizuar në njohjen e së fshehtës. Ajo pranon ekzistencën Krijuesit të botës dhe të urtësisë së kësaj ekzistence, por nuk e tejkalon këtë në njohjen e saktë e të detajuar të këtij Krijuesi dhe as në hollësitë e urtësisë së ekzistencës.

Çështja e përcaktimit të metodës, së pranimit të besimeve të së fshehtës, shfaqet e qartë me të dyja aspektet e saj në mesazhin e fundit hyjnor të Zotit dhe madje me tepër vendosmëri. Kjo tregohet në tekstet e njëpasnjëshme kuranore që flasin për detyrimin e besimit në Zot, besimin në të Dërguarit e Tij dhe atë që ata kanë sjellë nga shpallja hyjnore, në paralajmërimin e mos thënies gënjeshtra ndaj Zotit, shpifjeve ndaj të Dërguarve të Tij dhe devijimit nga argumentet e Tij. Allahu për këtë thotë në Fjalën e Tij: “Allahu nuk i lë besimtarët në gjendjen që ndodheni ju, por do ta ndajë të keqin prej të mirit. Allahu nuk do t’ua zbulojë të fshehtën (që vetëm Ai e di), por Allahu zgjedh kë të dojë nga të dërguarit e Tij. Besoni në Allahun dhe në të dërguarit e Tij! Nëse besoni dhe i frikësoheni Allahut, ju do të keni shpërblim të madh.” (Al-Imran: 179) dhe thotë: “O njerëz! I Dërguari ju ka sjellë të vërtetën nga Zoti juaj, prandaj besoni, se për ju është më mirë! E në qoftë se nuk besoni, ta dini se Allahut i përket gjithçka që gjendet në qiej dhe në Tokë. Allahu është i Gjithëdijshëm dhe i Urtë. O ithtarët e Librit! Mos e kaloni kufirin në besimin tuaj dhe për Allahun thoni vetëm të vërtetën! Mesihu – Isai, i biri i Merjemes, është vetëm i Dërguar i Allahut dhe Fjala e Tij, të cilën ia ka dërguar Merjemes, si dhe shpirt (i krijuar) nga Ai. Pra, besojini Allahut dhe të dërguarve të Tij!” (en-Nisa: 170-171) dhe thotë: “Ne ta kemi zbritur ty Librin me të vërtetën për të udhëzuar njerëzit. Kush shkon në rrugë të drejtë, ai e ka për të mirën e vet, ndërsa kush e humb këtë rrugë, ai humb në dëm të vet. Ti (o Muhamed) nuk je përgjegjës për ata.” (ez-Zumer: 41)

Në Kuran gjithashtu qortohen ata të cilët janë përçarë dhe nuk kanë rënë dakord rreth asaj që kanë sjellë Profetët apo kanë bërë pjesë të fesë atë që nuk e ka ligjëruar Allahu dhe as e ka shpallur Ai, Ai thotë: “Ai ka urdhëruar për ju atë Fe, të cilën ta zbuloi ty (o Muhamed) dhe që pati urdhëruar për Nuhun, Ibrahimin, Musain dhe Isain, duke thënë: “Qëndroni në fenë e drejtë dhe mos u përçani në të!” Por për idhujtarët është e rëndë ajo, në të cilën po i fton ti. Allahu zgjedh për këtë fe kë të dojë dhe udhëzon drejt saj këdo që kthehet tek Ai me pendim. Sidoqoftë, ata u përçanë midis tyre prej smirës, vetëm pasi u erdhi dijenia.” Dhe deri te fjala e Tij “A kanë ata idhuj, të cilët u kanë caktuar një fe që nuk e ka lejuar Allahu?!” (esh-Shura: 13-21) 
Në Traditën fisnike të Profetit përmendet e njëjta gjë që përmendet edhe në Kuran në këtë drejtim, ku përcaktohet se feja duhet të merret nga shpallja e qartë dhe marrja të kufizohet vetëm tek ajo, pa u hedhur diku tjetër, në të gjithashtu paralajmërohet për tu ruajtur nga shtesat apo mangësitë, nga ndryshimet apo risitë. Nga Xhabiri përcillet se Profeti (alejhi salatu ue selam) se kur ligjëronte thoshte: “… e në vijim, fjala më e mirë është Libri i Allahut, udhëzimi më i mirë udhëzimi i Muhamedit dhe punët më të këqija janë risitë dhe çdo risi është humbje.”
Nga Irbadh ibn Sarije përcillet se ka thënë: Një ditë i Dërguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) na këshilloi pas namazit të sabahut, aq sa prej kësaj këshille na rrodhën lot dhe na u drithëruan zemrat. Një burrë i tha: Kjo është këshilla e lamtumirës, ndaj çfarë na lë si porosi o i Dërguari i Allahut? Ai tha: “U porosis të jeni të devotshëm ndaj Allahut, të dëgjoni dhe të bindeni edhe nëse ju udhëheq një skllav etiopas, sepse kush jeton gjatë prej jush do të shoh shumë mosmarrëveshje. Ruajuni nga risitë, sepse ato shpien në humbje. Ai që e arrin këtë kohë prej jush duhet të kapet me Sunetin tim dhe Sunetin e Kalifëve të drejtë e të udhëzuar, shtrëngojuni pas tyre me dhëmballë.”
Profeti (alejhi salatu ue selam) i ndaloi ndjekësit e tij të pyesin ithtarët e Librit për çështjet e fesë, sepse ata ishin treguar neglizhent në ruajtjen e Librit të tyre nga deformimet dhe të fesë së tyre nga risitë e futura në të, ai u tha: “Mos i pyesni ithtarët e Librit për ndonjë gjë, ata nuk mund t’iu udhëzojnë ju duke qenë vetë të humbur. Kështu që ju do të viheni para pozitës që ose të besoni diçka të pasaktë ose të përgënjeshtroni diçka të vërtetë! Nëse Musai do të ishte gjallë në mes jush atij nuk do t’i lejohej të pasonte dikë tjetër veç meje.”
Nga Ibn Abasi përcillet se ka thënë: “O muslimanë! Pse i pyesni ithtarët e Librit ndërkohë që Libri që iu zbrit Profetit tuaj (alejhi salatu ue selam) është lajmi më i freskët që vjen nga Allahu?! Ju e lexoni atë, ai nuk është thinjur. Allahu ju ka treguar se ithtarët e Librit kanë ndryshuar atë që ka shkruar Allahu me duart e tyre dhe kanë thënë: “Kjo është prej Allahut”, për të përfituar me këtë një shpërblim të pakët. A nuk ju ka ndaluar pra Ai me dijen që ju ka sjellë të mos keni nevojë t’i pyesni ata?! Jo, pasha Allahun! Nuk kemi parë ndonjërin prej tyre t’iu pyesë për atë që iu ka zbritur juve.” 
Përcillet nga Abdullah ibn Thabit se ka thënë: “Umeri erdhi te Profeti (alejhi salatu ue selam) dhe i tha: O i Dërguari i Allahut, unë e urdhërova një vëllain tim jude, nga fisi Beni Kurejdha dhe ai më shkroi një pjesë përmbledhëse nga Teurati. A të ta paraqes atë para teje?” Fytyra e të Dërguarit të Allahut (alejhi salatu ue selam) ndryshoi dhe unë i thashë: A nuk e sheh fytyrën e të Dërguarit të Allahut (alejhi salatu ue selam)? Umeri atëherë tha: “Jam i kënaqur që kam Allahun si Zot, Islamin si fe dhe Muhamedin si të Dërguar.” Pas kësaj Profeti (alejhi salatu ue selam) u qetësua dhe tha: “Pasha Atë që ka në dorën e Tij shpirtin tim! Nëse në mesin tuaj do të vinte Musai (alejhi selam) dhe do t’i shkoni atij nga pas dhe mua do të më lini, atëherë keni për të humbur. Ju jeni caktimi im në mesin e popujve dhe unë jam caktimi juaj në mesin e Profetëve.”

Kështu pra, pikërisht për këtë arsye të parët e këtij umeti –Allahu i mëshiroftë- sahabët, tabiinët dhe pasuesit e tyre, imamët e fikhut dhe të fesë, janë të një mendje se është detyrim të ndiqet Kurani e Suneti dhe se ato mjaftojnë për të kuptuar bazat e fesë dhe degëzimet e saj, pasur kështu nevojë për burime të tjera. Praktika jetësore e këtyre njerëzve është treguesi më i qartë i vendosmërisë së skajshme që ata tregonin në kundërshtimin dhe qortimin e çdo bidati që lindte, e çdo fillese të devijimit në marrjen e fesë dhe kuptimin e saj, ndryshe nga ajo që praktikohej në kohën e Profetit.
Duke u nisur nga kjo themi se, bazat e doktrinës islame, qofshin këto bazat e mëdha të saj apo çështjet e imta, duhet të mos dalin jashtë metodës së selefëve, në marrjen nga Kurani dhe Suneti, dhe në përputhje me kuptimin e tërësishëm metodik të selefëve nga këto dy burime, gjë të cilën mund ta përmbledhim në pikat e mëposhtme:
1.    Kuptimi aparencial i Kuranit dhe Sunetit. Si normë bazë në kuptimin e Kuranit dhe Sunetit merret  kuptimi aparencial i gjuhës arabe në këto dy burimeve, në përputhje kjo me metodën e selefëve. Allahu i Lartësuar thotë: “Ne e zbritëm këtë Kuran në gjuhën arabe, për ta kuptuar ju.” (Jusuf:2) dhe thotë: “Vërtet, Ne u kemi sjellë njerëzve shembuj në këtë Kuran për çdo gjë, për t’ua vënë veshin. Ne e kemi shpallur Kuranin në gjuhën arabe dhe pa asnjë kundërthënie, me qëllim që ju ta ruani veten nga e keqja.” (ez-Zumer: 27-28) dhe thotë: “Nuk ka dyshim se ky (Kuran) është Shpallja e Zotit të botëve. Atë e zbriti Shpirti i besueshëm (Xhebraili) në zemrën tënde (o Muhamed) që të jesh nga ata që paralajmërojnë. E zbriti në gjuhën e qartë arabe.” (esh-Shuara:192-195) dhe thotë: “Sikur ta kishim shpallur Kuranin në një gjuhë tjetër, ata do të thoshin: “Ah, sikur vargjet e tij të ishin të kuptueshme! Vallë, pse të jetë në një gjuhë të huaj, ndërkohë që ai është arab?!” Thuaj: “Ai është udhërrëfyes dhe shërim për besimtarët”. (Fusilet:44). Kështu pra ai që pretendon se ndonjë varg nga Kurani ose Suneti kuptohet ndryshe nga çfarë tregon aparenca e gjuhës, atëherë ai duhet ta provojë këtë me argument të vlefshëm të sheriatit, qoftë ky një ajet tjetër i qartë apo hadith autentik i drejtpërdrejtë. Ndërsa mos marrja në konsideratë e aparencës së fjalëve, thjesht për shkak të mospërputhjes së hamendësuar logjike dhe interpretimi i ndryshëm nga çfarë kuptohet nga konteksti i fjalëve, konsiderohet devijim i fjalëve nga kuptimi i tyre, veprim ky të cilin për të cilin Kurani ka qortuar edhe ithtarëve të Librit.

2.    Marrja si argument të vlefshëm vetëm sunetin autentik profetik dhe lënia mënjanë e atij që është i dobët. Duhet pranuar përmbajtja e një transmetimi autentik nga Profeti (alejhi salatu ue selam), në bazë të rregullave që kanë aplikuar dijetarët e hadithit, qoftë ky edhe niveli më i ulët i autenticitetit, çka në terminologjinë e dijetarëve të hadithit quhet si hadith “hasen li-gajrihi”. Në të gjitha rastet, pesha e çështjes doktrinare vlerësohet nga ndikimi që ka dallimi në nivelin e autenticitetit si dhe nga vlerësimi i kundërshtimit në të. Selefët janë unanim në mendimin se çështjet e besimit (doktrinës) provohen edhe me hadithe Ahad.

3.    Bashkim në mes arsyes së kulluar dhe tekstit autentik. Arsyeja është një burim më vete argumenti, i ndarë nga shpallja e Zotit dhe profetësia, por arsyeja e shëndoshë pasi provon vërtetësinë e profetësisë nuk veçohet në themelimin e një doktrine të detajuar besimi, për të cilën nuk ka folur më parë qartë Kurani dhe Sunneti autentik. Madje, nuk ka asnjë çështje doktrinare, e cila mund të provohet me anë të arsyes, vetëm se në Kuran dhe në Sunnet gjendet diçka që tregon për të. Arsye e kulluar konsiderohet logjika që buron nga natyrshmëria e lindur njerëzore dhe dakordimi i njerëzve të arsyeshëm për të. Si p.sh. fjala se gjurma ka nevojë për gjurmëlënësin, se elementët kontradiktorë nuk qëndrojnë bashkë dhe as nuk largohen njëkohësisht. Nisur nga kjo, është e domosdoshme të ketë pajtim në mes arsyes së kulluar dhe tekstit autentik, që vjen nga Kurani dhe Sunneti, sepse arsyeja e kulluar dëshmon për pagabueshmërinë e tekstit autentik, siç dihet kjo nga argumentet e sigurta të profetësisë, ndaj është e pamundur, pas kësaj, që ajo të përgënjeshtrohet. Por, është e mundur që arsyeja ta ketë të vështirë t’i perceptojë shumë prej të vërtetave që sjellë teksti hyjnor, ku ajo mund të habitet dhe ngelet pa fjalë, por jo ama për shkak të përgënjeshtrimit. Feja mund të sjellë lajme për gjëra që nuk i percepton dot arsyeja, por nuk sjell lajme për diçka të pamundur. E njëjta gjë vlen edhe për argumentin shqisor, i cili është pasues i argumentit logjik, sepse shqisa përbën thjesht mjet për perceptimin logjik.

4.    Marrja në konsideratë e ixhmasë së sahabëve. Kjo mbështet në fjalën e Profetit (alejhi salatu ue selam): “Umeti im nuk bashkohet në humbje.” Ndërsa Ibn Mesudi ka thënë: “Atë që muslimanët e shohin si të mirë, ajo tek Allahu është e mirë, atë që ata e shohin si të keqe edhe tek Allahu është e keqe.” Ixhmai si argument është i varur nga Kurani dhe Sunneti, dhe shërben si qartësues dhe përcaktues i argumenteve të këtyre të dyjave për diçka. Ndaj për këtë dhe është e domosdoshme që çdo ixhma të mbështet në tekstin e Kuranit ose të Sunnetit, si p.sh. ixhmai i sahabëve kur i dhanë besën Ebu Bekrit për kalif, duke u mbështetur në fjalën e Allahut “dhe ata konsultohen në mes tyre” (esh-Shura: 38)
Nëse u bënë të qarta piketat kryesore, të metodës islame, në studimin e doktrinës dhe në bazimin e çështjeve të saj dhe argumentet që përdoren për të, duhet të dihet gjithashtu se, çdo gjë që kanë shpikur njerëzit pas kësaj, rreth burimeve dhe metodave për marrjen e besimeve, janë të refuzuara me fjalën e Profetit (alejhi salatu ue selam): “Ai që shpik në këtë çështjen tonë (fenë islame) diçka që nuk është në të, ai është i refuzuar.”

Disa shembuj të këtyre risive: 
1.    Ëndrrat. Me përjashtim të rastit të Profetëve, ëndrrat në rastin më të mirë janë thjesht përgëzime dhe paralajmërime të veçanta për atë që i sheh. Atoe nuk arrijnë në nivelin e burimit të dispozitave të fesë, e jo më si argument për doktrinën e saj.

2.    Zbulesat dhe frymëzimet spirituale. Njeriu më me fat në këtë drejtim ishte Umer ibn Hatabi, sepse Profeti (alejhi salatu ue selam) pat thënë për të: “Para jush ka pasur njerëz të inspiruar, e nëse do të ketë të tillë në bashkësinë time, ai do të jetë Umer ibn Hatabi.” Pavarësisht kësaj veçantie që kishte Umeri, ai nuk mbështetej në këtë dhunti për të mbrojtur qëndrimin e tij kur atë e kundërshtonte ndonjë prej sahabëve, edhe vetë këta sahabë nuk tërhiqeshin nga qëndrimet e tyre të ndryshme rreth çështjeve të fikhut, pse Umeri kishte këtë dhunti të veçantë, ndryshe nga ata.
3.    Imitimi i zhveshur nga argumenti. Profeti (alejhi salatu ue selam) ishte i pagabueshëm, kështu që ai që pretendon se dikush tjetër e ka këtë cilësi është i detyruar të bjerë indirekt –edhe pse jo drejtpërdrejtë- në pozitën se profetësia nuk është mbyllur me Muhamedin (alejhi salatu ue selam). Kjo sepse pagabueshmëria është tipari më i veçantë i profetësisë dhe kjo është arsyeja pse është e detyrueshme ndjekja e Profetit. Ai që nuk gabon do të thotë se gjithmonë ka të drejtë dhe ndjekja e së drejtës dhe të vërtetës është detyrim, kështu që të besosh se ka njerëz të pagabueshëm pas Profetit (alejhi salatu ue selam) në të vërtetë do të thotë të pranosh vazhdimësinë e profetësisë!

Ashtu siç është detyrim tu largohesh burimeve jo fetare dhe të refuzosh metodat e shpikura, po ashtu është detyrim të dihet se, devijimi i burimeve të sakta të besimit, të mbështetura fetarisht, nga rruga e selefëve dhe kuptimi i tyre, si dhe argumentimi me diçka që atrofizon argumentin e tyre, e fut patjetër devijuesin në hapësirën e bidatit.

Disa nga problemet që kanë shkaktuar ndjekësit e metodave bidate në burimet e doktrinës fetare:
1.    Interpretimi (tauili), sipas kuptimit terminologjik të shpikur nga kelamistët. Që do të thotë: devijim i fjalëve të Kuranit dhe Sunnetit nga kuptimi i tyre aparencial, që krijohet në mendje nisur nga kuptimi i tyre gjuhësor, në kuptime të papranueshme, thjesht për shkak të mospërputhjes së paqartë iluzionare të arsyes. Ky lloj interpretimi ka çuar në mjaft devijime të kuptimit të shpalljes së Zotit, dhe ka hapur derën e interpretimeve batiniste (ezoterike) për çdo besim.

2.    Devijim i argumenteve të Sunnetit. Kjo bëhet duke pranuar hadithe jo autentike, siç bën vaki te sufijtë dhe shiitët, apo duke refuzuar hadithet autentike, me justifikimin se hadithet ahad nuk përmbushin bindjen e sigurt të autenticitetit, siç thonë për këtë mbarë kelamistët.

3.    Devijimi i argumenteve logjike. Dhe kjo, duke vënë arsyen imagjinare mbi shpalljen hyjnore dhe duke e vendosur atë si gjykatës dhe saktësues të saj! Kjo në realitet çon në atrofizimin e funksionit të shpalljes hyjnore, duke mpirë kështu argumentet e kulluara logjike dhe injoruar ato, duke neglizhuar kështu të tilla argumente logjike që mbushin Kuranin, dhe duke i parë këto argumente vetëm me syrin e dorëzimit, me të cilat nuk u flitet vetëm se besimtarëve myslimanë!

4.    Mos verifikimi i saktësisë së ixhmasë. Këtu kemi për qëllim neglizhencën dhe lehtësinë me të cilën disa njerëz citojnë një ixhma të caktuar në çështjet e besimit, pa e mbështetur atë tek shpallja, ndërkohë që është e paimagjinueshme që të tilla çështje të jenë të panjohura, duke ditur nevojën e përgjithshme që ekziston për njohjen e tyre. 
Pas këtyre vështrimeve të shpejta e të përmbledhura, rreth metodologjisë së rrënjëzimit doktrinar tek Ehli Sunneh uel Xhemah, shpresojmë të kemi krijuar te lexuesi, një panoramë të piketave të kësaj rruge hyjnore profetike dhe të kemi tërhequr vëmendjen për domosdoshmërinë e kërkimeve studimore metodologjike kritike të këtij lloji. Saktësimi i metodikës doktrinare vjen para se të vihet në jetë argumentimi. Kritika doktrinare e paanshme dhe e zhveshur nga ndikimet e huaja është vetë palca e metodës profetike dhe është garanci – që me dëshirën e Allahut- ta nxjerrë umetin islam nga sëmundja e përçarjes dhe mosmarrëveshjeve në çështjet e besimit. 
Allahu e di më së miri. Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi Profetin tonë Muhamed, mbi familjen dhe shokët e tij.

 Përktheu: J. Topulli

Burimi: http://taseel.com/display/pub/default.aspx?id=823&ct=3&ax=5