Përgjigjja: Falënderimi i takon Allahut.

Në lidhje me ixhtihadin (hulumtimin e çështjeve nga dijetarët) dhe taklidin (imitimin), njerëzit ndahen në dy kategori:

1 – Dijetarët muxhtehidë të cilët kanë arritur një nivel të dijes sheriatike, ku ata kanë mjetet e ixhtihadit dhe nxjerrjes së vendimeve. Detyra e tyre është që të ndjekin të vërtetën, kudo që ata e shohin atë, në bazë të argumenteve.

2 – Shumica dërrmuese e njerëzve – ata që nuk kanë specializuar në studime të shkencave të Sheriatit ose nuk e kanë arritur nivelin e të qenit në gjendje që të angazhohen në ixhtihad dhe nuk kanë aftësinë për të nxjerrë fetva. Këta janë shumica e njerëzve, ose ata të cilët janë të edukuar dhe të specializuar në fusha tjera të dijes.

Detyra e tyre është që të pyesin njerëzit e dijes dhe të marrin prej tyre. Ne e shohim këtë në fjalët e Allahut: “Pra, kërkoni nga ata që dinë, nëse ju nuk dini.” [Nahl , 43]

Kështu që, njerëzit e çdo vendi janë të detyruar të pyesin dijetarët dhe të ndjekin fetvatë e tyre, por ata (dijetarë) nuk ndiqen në mënyrë absolute, në kuptimin që t’i konsiderojnë ata si të pagabueshëm dhe të shenjtë, me të drejtën për të nxjerrë ligje të reja dhe të rivendosin çështjet fetare, siç ndodhi tek hebrenjtë, e të krishterët, Rafidijtë, Sufitë ekstreme dhe Batinitë – sepse kjo ëshët dalje prej fesë,  Allahu thotë:

“Ata (hebrenjtë dhe të krishterët) morën rabinët dhe murgjit e tyre për zota të tyre përveç Allahut (duke iu bindur atyre në gjërat që i kanë bërë të ligjshme ose të paligjshme sipas dëshirave të tyre pa u urdhëruar nga Allahu), dhe (ata gjithashtu morën si Zot të tyre) Mesihun, birin e Merjemes, ndërsa ata (çifutët dhe të krishterët) janë urdhëruar (në Tavrat dhe në Inxhil)  të mos adhurojnë dikë tjetër veçse një ilah (Zotit – Allahut) askush nuk ka të drejtë të adhurohet përveç Atij. Falënderimi dhe lavdia i qoftë Atij, i Lartësuar është Ai nga atë që (idhujtarët) adhurojnë.” [Teube, 31]

Qëllimi nga të qenurit që njerzit të ndjekin fetvatë e dijetarëve është për t’u mundësuar atyre  të mësojnë vendimet e sheriatit nga dijetarët të cilët kanë studiuar parimet dhe bazat e Sheriatit dhe kanë arritur në shkallën e kualifikimit në fushën e dijes së bazuar në argumente, e jo edhe shenjtëria e tyre duke u  dhënë emra të Zotit, ose në emër të nocioneve të tjera të tilla të rreme.

• Ibn Tejmije, Allahu e mëshiroftë, në Mexhmu ‘el-Fetava (20/211)ka thënë:

“Allahu i ka urdhëruar njerëzit për t’iu bindur Allahut dhe të respektojnë të dërguarin e Tij (paqja dhe shpëtimi i Allahut qofshin mbi të), dhe Ai nuk e ka urdhëruar këtë umet që t’i binden ndokujt në veçanti, në çdo gjë që ai urdhëron apo ndalon, përveç të Dërguarit të Allahut (paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të). Edhe Sidiku (i sinqerti – Ebu Bekri) i këtij umeti dhe një ndër më të mirët  pas Profetit, ka thënë: “Më respektoni përderi sa do i binden Allahut, por në qoftë se unë kundërshtoj Allahun, atëherë ju nuk jeni të detyruar të më dëgjoni mua.” Ata të gjithë janë njëzëri se nuk ka asnjë njeri që është i pagabueshëm në çdo gjë që ai urdhëron apo ndalon, përveç të Dërguarit të Allahut (paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të). Për këtë arsye më shumë se një nga imamët kanë thënë: Fjalët e çdo personi mund të mirren ose të braktisen, përveç fjalëve të Dërguarit të Allahut (paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të).”

Së dyti:

Mbetet çështja e përcaktimit të dijetarëve ose referencës shkencore, mbi të cilën duhet ë mbështetemi.

Ne mund të themi se ka dy referenca shkencore të cilëve duhet t’i kthehemi, qoftë në nivel të umetit apo në nivel individual. Ato janë:

1. Referencat bashkëkohore, të përfaqësuara nga këshillat fikhut dhe komisionet Sheriatike të cilat janë themeluar nga studiues të besueshëm fetarë; studiues individualë të cilët janë të kualifikuar dhe të specializuar në shkencat sheriatike, prej të cilëve njerëzit duhet të mësojnë dhe të përfitojnë nga udhëzimi i tyre, veçanërisht në lidhje me çështjet e jetës së përditshme të njerëzve, në çështjet bashkëkohore, dhe gjithashtu në lidhje me çështjet që duhet të rishikohen dhe të rishqyrtohetn në dritën e Sheriatit, duke i kushtuar vëmendje afrimit të dobive dhe largimit të këqijave, zbutjen vështirësi ve, e duke iu shmangur vështirësisë dhe dëmit, në ato raste kur pasimi i një nga katër medhhebeve mund të shkaktojë vështirësi. Një nga qëllimet themelore të sheriatit është lehtësimi, e jo shkaktimi i vështirësive.
2. Referencat klasike, domethënë katër medhhebet e njohura, ai Hanefi, Maliki, Shafi dhe Hanbeli. Këto referenca janë më meritore që të ndjeken dhe të respektohen; rregulla me të cilat njerëzit pajtohen për t’iu referuar dhe i përdorin për t’u gjykuar mes tyre; metodologjia e mësimdhënies që është vendosur për kërkuesit e dijes në tubimet shkencore, në xhami e në shkolla, po edhe në kategori të ndryshme akademike, ku përshkallëzohen ata të cilët specializohen në shkencën e fikhut dhe të sheriatit; trashëgimia e cila duhet të rrënjoset në mendjet e njerëzve, dhe të formojë kulturën e tyre të fikhut; burimi i çdo njeriut që nuk i ka mundësitë që të studion shumë çështje dhe të arrijë në një përfundim; një disiplinë që i jep fund konflikteve dhe mosmarrëveshjeve në shoqëri, mbyll dyert e tekave dhe dëshirave, e të mendimeve të përjashtuara – e gjithë kjo i jep një referencë të përfaqësuar katër medhhebeve, e që është arsyeja më e madhe pse ata duhet të ndiqen.

• Hafidh ibn Rexheb në shkresën e tij të titulluar (Kundërpërgjigje ndaj atij që ndjek dikë jashta katër medhhebeve, 2/624):

“Urtësia e Allahut ka sjellë që kjo fe të ruhet dhe të profesionalizohet, ku caktoi imama për të cilët umeti është unanim për njohuritë dhe të kuptuarit e tyre, dhe se ata arritën nivelin më të lartë të njohurive të vendimeve dhe fetvave në mesin mendimtarëve dhe dijetarëve të hadithit. Kështu që njerëzit u ktheheshin atyre për marrjen e fetvave, dhe iu referoheshin atyre për të njohur dispozitat. Pra, Allahu bëri që të ketë kush i profesionalizon dhe të shpjegon themelet e medhhebeve të tyre, po edhe medhhebin e caktuar të një imami, bazat, rregullat dhe kategoritë, ku do kthehen dispozitat, të specifikohen thëniet në çështjet e hallallit dhe haramit.

Kjo është nga mëshira e Allahut ndaj robërve të Tij, dhe një nga mënyrat me të cilat Ai ruan këtë fe.

Po të mos ishte kjo, njerëzit do të shihnin gjëra të çuditshme, ku çdo i pamendë, i mbushur me vetë-admirim mund të mashtronte njerëzit; kështu që ai do të pretendonte të jetë imam i të gjtihë imamëve, e tjetri të pretendon se është udhëzues i këtij umeti dhe se të vetmit të cilit njerëzit duhet t’i referohen dhe t’i mbështetet është ai, për të përjashtuar gjithë të tjerët.

Por, falënderimi i qoftë Allahut, kjo derë ishte e mbyllur, e kto prishje ishin të bllokuara, e që mund të ishte shumë e rrezikshme. Kjo është një shenjë e mëshirës së Tij të madhe dhe mirësisë ndaj robërve të Tij.

Pavarësisht nga kjo, ka ende nga ata që pretendojnë se kanë arritur nivelin e ixhtihadit dhe të flasin për çështjet e dijes, pa ndjekur ndonjë prej këtyre katër imamëve.

Pretendimet e disa prej tyre mund të jeni të pranuara për shkak të vërtetësisë që e dëshmon atë pretendim, dhe të tjerëve që u refuzohet fjala dhe që ka një pretendim të rremë. Sa për ata që nuk kanë arritur këtë nivel, ata nuk kanë zgjidhje, pos për të ndjekur këta imamë dhe të bashkohen në atë që i gjithë umeti u bashkuan.”

• Ai gjithashtu ka thënë (2/628):

Nëse ndokush pyet: Çfarë thoni në lidhje me faktin se Imam Ahmedi dhe imamët e tjerë ndaluan të pasohen, ose të shkruhen fjalët e tyre, siç ka thënë Imam Ahmedi: Mos shkruani fjalët e mia apo fjalët e filanit apo të filanit; mëso siç kemi mësuar. Kjo vërehet shpesh në fjalët e tyre?

Themi: Nuk ka dyshim se Imam Ahmedi (Allahu qoftë i kënaqur me të) u tha atyre të mos studiojnë mendimet e fukahave dhe shpenzimin e kohës në të mbajturit mend e t’i shkruajnë ato, ai urdhëronte që të preokupohen me studiimin e Kur’anit dhe Sunetit, duke mësuar përmendësh, duke i kuptuar, shkruar dhe studijuar; duke shkruar fjalët e Sahabëve dhe Tabi’inëve, e jo edhe fjalët e atyre që erdhën më pas; njohjen të vërtetave prej atyre të pavërteta, ajo që mirret nga ajo që duhet bratisur, e fjalët e pazakonta. Nuk ka dyshim se kjo është ajo që duhet t’i kushtohet vëmendje dhe të preokuohet njeriu me mësim, para çdo gjëje tjetër.

Kushdo që e njeh këtë dhe që arrin një nivel të lartë të njohurive – siç tregoi Imam Ahmedi – njohuritë e tija mund të arrijnë të jenë të afërta me ato të imam Ahmedit. Për këtë person nuk ka përkufizime, dhe këto fjalë nuk i drejtohen atij. Përkundrazi e gjithë biseda ka të bëjë në ndalimin që të hulumton atyre të cilët nuk e kanë arritur këtë gradë, e këtë gjë e kuptojnë vetëm pak prej njerëzve, siç është rasti me njerëzit në ditët e sotme, dhe siç ka qenë rasti edhe një kohë të gjatë; edhe pse pretendojnë shumë njerëz që të kenë arritur këtë gradë, shumica e tyre nuk kanë tejkaluar përtej një niveli fillestar.” (Fund i fjalës së tij)

Ai që shikon historinë e fikhut dhe legjislacionit do të kuptojë se në të gjitha fazat ajo është ndërtuar mbi përpjekjet e disa dijetarëve që u bënë të njohur në mesin e njerëzve për njohuritë e tyre, si dhe u përhapën gjithandej lajmet për virtytet dhe devotshmërinë e tyre, pastaj njerëzit filluan duke marrë dispozitat fetare prej tyre, në shumicën e rasteve i referohen deklaratave dhe fetvave të tyre.

• Ibn Kajim në “Ia’lam el Muvaki’in” (1/17)ka thënë:

“Feja, fikhu dhe dija u përhapën në umet,  nga shokët e Ibn Mes’udit, shokët e Zejd ibn Thabitit, shokët e Abdullah ibn Omerit dhe shokët e Abdullah ibn Abasit. Shumica e njohurive që njerëzit kanë vijnë nga shokët e këtyre katër personave. Banorët e Medines, njohuritë e tyre i kanë nga shokët e Zejd ibn Thabitit dhe Abdullah ibn Omerit. Banorët e Mekës, njohuritë e tyre i morrën nga shokët e Abdullah ibn Abasit. Banorët e Irakut, njohuritë e tyre i morrën nga shokët e Abdullah ibn Mes’udit.”

• Dijetari dhe recenzuesi Ahmed Pasha Timur (Allahu e mëshiroftë) në librin “Katër medhhebet e fikhut” (16-17)ka thënë:

“Para shfaqjes së këtyre medhhebeve, në kohën e Sahabëve dhe Tabi ‘inëve, fetvatë janë marrë nga lexuesit në mesin tyre, të cilët ishin bartës të Librit të Allahut dhe kuptuan domethëniet e tij. Kur epoka e tyre mbaroi dhe brezi i Tabi’inëve erdhi, njerëzit e çdo vendi ndjeknin fetvatë e sahabëve të cilit kishin qenë në mesin e tyre, dhe ata nuk kalonin tek të tjerë përveç  se në ca çështje të thjeshta që u erdhën atyre nga të tjerët . Kështu që banorët e Medines pjesën më të madhe të fetvave morrën nga Abdullah ibn Omeri; banorët e Kufes ndjekën fetvatë e Abdullah ibn Mes’udit; banorët e Mekës ndjekën fetvatë e Abdullah ibn Abasit; dhe banorët e Egjiptit ndjekën fetvatë e Abdullah ibn Amr ibn el-Aas.

Pas Tabi’inëve erdhën fukahatë të rajoneve të ndryshme, si Ebu Hanife, Maliku dhe të tjerët që i kemi përmendur dhe të cilët nuk kemi përmendur. Kështu që banorët e çdo rajoni ndjekën medhhebin e fekihut në pjesën më të madhe të çështjeve. Ka arsye pse disa prej këtyre medhhebeve u përhapën në shumë vende përdaliim nga të tjerat, e disa u zhdukën …”.

Kjo nuk do të thotë që duhet të ndjekim verbërisht një medhheb dhe thëniet e tij, në atë kuptim që t’i detyrojmë njerëzit të ndjekin atë shkronjë për shkronje pa ndonjë mund apo përpjekje për të korrigjuar atë. Për qëllim është se shkolla e fikhut duhet të nxjerr njerëz, kërkues të dijes dhe dijetarë, duhet që ata të marrin nga një prej katër medhhebeve. Atëherë, në qoftë se i bëhet e qartë – atij i cili është i kualifikuar për t’u angazhuar në ixhtihad – se medhhebi ka gabuar në një çështje të caktuar, ai duhet ta refuzojë atë fetva dhe të ndjek mendimin se ai mendon se është i saktë nga medhhebet tjera.

Kështu njerëzit mund t’i përmbahen rrugës së dijes, e cila u pasua nga selefët dhe imamët, dhe mund të shpëtojnë nga disa negativitete që kanë rezultuar nga injoranca dhe fanatizmi.

• Në fetvatë e Shejh Muhamed ibn Ibrahim (2/10, kasetë 2) thuhet:

“Pasimi i një prej katër medhhebeve është gjë e qëlluar, ose ajo është si konsensus, dhe nuk ka asnjë ndalesë për këtë, si të ndjek një nga katër medhhebet, sepse ata janë imamë të kualifikuar sipas konsensusit.

Njerëzit në lidhje me këtë janë ndarë në dy ekstreme dhe një mesatare:

Disa njerëz që mendojnë se nuk duhet të ndjeket ndonjë medhheb. Gjë që është e gabuar.

Disa që mendojnë se duhet ndjekur medh’heb pa i kushtuar vëmendje, apo të hulumtojë.

E të tjerë mendojnë se pasimi i një medhhebi është i saktë dhe nuk ka ndalesa në lidhje me të, në mënyrë që kudo që ata të gjejnë argumente më të forta në një nga katër medhhebet apo te dikush tjetër, ata e ndjekin atë. Në rastet kur çështja është e mbështetur në një tekst, ose është e qartë, nuk duhet t’i kushtohet rëndësi medhhebit, por në qoftë se ka një çështje për të cilën nuk ka tekst apo e cila nuk është e qartë, por ka disa mendime në lidhje me atë në këto medhhebe, dhe e sheh argumentin më të fortë me një dijetar i cili dallon nga këto katër medhhebet, atëherë mund të ndiqet ai. “

• Në fetvatë e “Komisionit të përhershëm për fetva” (5/28) thuhet:

Cili është vendimi mbi ata të cilët kufizojnë veten rreth katër medhhebeve dhe ndjekin mendimet e tyre në të gjitha rrethanat dhe në çdo kohë?

Përgjigjja:

– Ai i cili është në gjendje të nxjerr vendime direkte nga Kur’ani dhe Suneti, ai duhet të merr prej këtyre dy burimeve siç kanë marrë ata më herët. Nuk i takon atij të ndjekë një medhheb, kur ai beson se mendimi i saktë është diçka e kundërt. Përkundrazi, ai duhet të ndjekë atë që ai beson se është e vërtetë. Është e lejueshme për të që të ndjekë (një dijetar) në lidhje me atë çështje që ai nuk është në gjendje të hulumton dhe ai ka nevojë për një përgjigje në lidhje me të.

– Është e lejueshme për atë që nuk është në gjendje të nxjerr vendime të ndjek atë me të cilin ai është i rehatshëm . Por, nëse ai nuk është i rehatshëm me atë çështje ai duhet të kërkojë përgjigje derisa ai të ndjehet rehat.

– Nga ajo që u përmend më sipër është e qartë se pikëpamjet e tyre nuk duhet të ndiqen në të gjitha situatat dhe në çdo kohë, për shkak se ata mund të gabojnë; por ndiqet e vërteta e asaj që thonë ata, për të cilat fjalë ka argumente.”

• Gjithashtu thuhet (5 / 54-55):

“Të gjithë ata që erdhën pas të Dërguarit të Allahut (paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të) dhe ishin ndër njerëzit më të mirë të kohës së tyre (Allahu qoftë i kënaqur me ta). Ata u përpoqën të bazojnë vendimet e tyre në Kur’an dhe në hadithet e Pejgamberit (paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të), dhe në çështjet të cilat Sahabët (Allahu qoftë i kënaqur me ta) janë pajtuar njëzëri dhe të cilët njerëzve ua shpjeguan se ç‘është e vërteta. Mendimet e tyre janë transmetuar tek ne dhe janë përhapur në mesin e muslimanëve në të gjitha vendet. Shumë nga dijetarët që erdhën pas tyre i pasuan ata, sepse ata u besonin atyre dhe ndjeheshin rehat e besonin në fetarizmin e tyre, u pajtuan me ta në parimet e përgjithshme dhe i përhapën mendimet e tyre në mesin e njerëzve. Kush i pason ata nga njerëzit e zakonshëm dhe vepron sipas asaj që kanë mësuar nga thëniet e tyre, ai mund t konsideron veten pasues i atij. Megjithatë (muslimani zakonshëm) duhet të pyet ata tek të cilët ka besim prej dijetarëve të kohës së tij dhe të bashkëpunojë me ta në mënyrë që të kuptojë të vërtetën në bazë të provave.

Nga ajo që u përmend më sipër është e qartë se ata janë pasuesit e të Dërguarit (paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të), e i Dërguari nuk është një ndjekës i tyre. Por atë që ai e solli nga Allahu prej ligjeve të Islamit është baza që i referohen të gjithë këta imamë dhe të tjerë. Çdo mysliman mund të quhet hanefi sepse ai ndjek rrugën e lehtë hanefite e cila është rruga e Ibrahimit dhe mënyra e Profetit tonë Muhamed (paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të).”

Burimi: albislam.com / Islamqa.info

Përktheu: Shpend Zeneli