Atëherë kur të vijë nata e të shpërndahet errësira, njerëzit  shtrihen për të fjetur, e çdo secili prej tyre e dëshiron një vend të sigurtë, të qetë për të fjetur, sepse gjumi për ta është një dobësi, kështu ata duhet të fshehen nga sytë e tjerëve, për të mbuluar dobësinë e tyre, e të ruajnë veten dhe jetën e tyre, ngaqë errësira sjell një lloj frike për krijesat e ndryshme.

E kur njeriu vdes, vendbanim i tij bëhet varri deri në momentin e ringjalljes, ajo jetë zhvillohet në dynja; sepse është në këtë tokë dhe njerëzit e shohin varrin, ndërsa zhvillohet edhe në ahiret sepse përjetimet e varrit si kënaqësia e dënimi janë të ngjashme me ato të xhenetit dhe xhehenemit.

Errësira e varrit, dënimi e fitneja e varrit është gjë që i frikëson besimtarët e i shqetëson ata që i marrin këto këshilla, ata nuk ndalen së menduari për atë natë, të kujdesen e të frikohen e të punojnë, kështu që pagjumësia e atyre që falen, e etja e agjëruesve,  përshpëritja e atyre që përmendin Allahun, insistimi në lutje i atyre që luten, ishte që të dalin fitimtarë në atë natë. I dërguari (sal-lAlllahu alejhi ve sel-lem) ka thënë: “këto varre janë të mbushura me errësirë për banorët e tyre, por Allahu i ndriçon ato kur unë  ua fali namazin (e xhenazes) atyre.” E shënon Muslimi

Njeriu dënohet në varr për shkak mëkateve të mëdha të cilat i ka vepruar gjatë jetës së tij në dynja, e të tjerë të cilët shpëtojnë nga dënimi i varrit pasi që Allahu i ka udhëzuar të bëjnë vepra të mira, të cilat vepra u kanë paraprirë atyre në varr, dhe e kanë bërë atë të rehatshëm kur të hyjnë aty.

E njerëz të cilët do të testohen në varr, do të pyeten për Zotin e tyre, për fenë dhe për të dërguarin e tyre, e nuk shpëton nga ky testim dhe nuk mund t’i jep njeriu përgjigjette sakta, pos ai të cilin e përqendron Allahu, këta janë besimtarët dhe vepërmirët, “Allahu i forcon ata që besuan në fjalën e fortë (të mirë) në jetën e kësaj bote edhe në botën tjetër, ndërsa mizorët Allahu i bën të humbur..” Ibrahim, 27.

Kuptohet se imani dhe veprat e mira të shpëtojnë nga sprova e varrit.

Të jetë njeriu stabil është shkak për të shpëtuar nga dënimi i varrit “E, s’ka dyshim se ata që thanë: “Allahu është Zoti ynë”, dhe ishin të paluhatshëm, atyre u vijnë engjëjt (në prag të vdekjes dhe u thonë): të mos u frikësoheni, të mos pikëlloheni, keni myzhde xhennetin që u premtohej.” Fusilet, 30.

Veki’ ibën Xherah (Allahu e mëshiroftë) thotë: Përgëzimi do të jetë në tre vende; gjatë vdekjes, në varr dhe ditën e ringjalljes “Ne kujdesemi për ju, si në jetën e kësaj bote, ashtu edhe në botën tjetër, kudo të keni atë që dëshironi dhe gjithçka kërkoni.” Fusilet, 31.

Pra, melekët u thonë besimtarëve në momentet e agonisë, ne ishim shoqëruesit tuaj në jetën e dynjasë, ju udhëzonim, ju drejtonim, dhe ju mbronim me lejen e Allahut, njashtu do të jemi me ju edhe në ahiret, jua zbusim trishtimin e varrit, po edhe gjatë fryerjes në Sur, ju japim siguri ditën e ringjalljes, së bashku me ju e kalojmë urën e siratit deri sa t’ju shpiejmë në xhenet.

Në hadithim e Ebu Hurejres transmetohet se i dërguari (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) ka thënë: “Kur i vdekuri vendoset në varr, e dëgjon zhurmën e këpucëve të atyre që e kanë varrosur kur ata largohen. Nëse ka qenë besimtar, namazi i qëndron tek koka, kurse agjërimi në të djathtë, zekati në të majtë, të gjitha veprat e tjera të mira që i ka bërë, si: lëmosha, namazi nafile, lidhja farefisnore, bamirësia e të tjera, i qëndrojnë tek këmbët. I vjen dënimi i varrit nga ana e kokës dhe namazi i thotë: “Nuk mund të depërtosh nga ime.” Pastaj i vjen nga ana e djathtë dhe agjërimi i thotë: “Nuk mund të depërtosh nga ana ime” Pastaj i vjen nga ana e majtë dhe zekati i thotë: “Nuk mund të depërtosh nga ana ime.” Pastaj i vjen dënimi nga ana e këmbëve, porse veprat e mira, lëmosha, lidhja farefisnore, bamirësia ndaj njerëzve, thonë: “Nuk mund të depërtosh nga ana jonë.” …. ndërsa jobesimtarit kur ti vije dënimi nga ana e kokës e nuk do të gjejë asgjë (për ta mbrojtur), e kur ti vijë dënimi nga ana e djathtë e nuk do të gjejë asgjë, e kur ti vije dënimi nga ana e majt e nuk do të gjejë asgjë, e kur ti vije nga ana e këmbëve e nuk do të gjejë asgjë..”  Ibën Hibani e vlerëson si autentik.

E prej veprave të cilat e shpëtojnë njeriun nga dënimi i varrit është: lufta në rrugë të Allahut, mbështetur në fjalën e Allahut : “T’i besoni All-llahut dhe të dërguarit të Tij, të luftoni në rrugën e All-llahut me pasurinë tuaj dhe veten tuaj, e kjo është shumë më e dobishme për ju, nëse jeni që e dini.” Saf, 11

E që dënimi i dhembshëm në këtë ajet është i përgjithshëm, e që lufta në rurgë të Allahut është shkak për të shpëtuar nga dënimi i varrit dhe nga dënimi ditën e Kijametit.

Rënia dëshmor është shkak për të fituar siguri nga dënimi i varrit, i dërguari (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) na ka treguar se dëshmori ka disa merita tek Allahu i madhëruar, prej tyre ka përmendur: “shpëton nga dënimi i varrit dhe sigurohet nga trishtimi i madh.”

Gjithashtu edhe qëndrimi në roje në rrugë të Allahut është një prej shkaqeve për të shpëtuar nga dënimi i varrit, sikur që qëndron në hadithin e Fudaleh ibën Ubejd (radijAllahu anhu),i cili ka thënë:  kam dëgjuar të dërguarin e Allahut (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) duke thënë: secili që vdes do të ketë përfundimin në basë të veprave të tija përveç atij që vdes në rojë në rrugë të Allahut, ngaqë veprat e tij riten deri në ditën e Kijametit dhe ai do jetë i siguruar nga fitneja e varrit.” E shënon Ahmedi, ibën Hibani e vlerëson sahih (autentik).

Njashtu është transmetuar edhe për suren Mulk se ajo është shpëtuese dhe penguese nga dënimi i varrit. Sikur që duket kjo vlen për atë i cili e shpeshton leximin e kësaj sure, sidomos kur përmendet në hadithin e Xhabirit (radijAllahu anhu), i cili thotë: i dërguari i Allahut (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) nuk flinte pa e lexuar (Elif lam Mim, (Libër) i zbritur) “Sexhde” dhe (tebareke ledhi bijedihil Mulk) “Mulk”. E shënon Ahmedi.

Vdekja nga një sëmundje e barkut është shkak për të shpëtuar nga dënimi i varrit. Edhe kjo është një nga begatitë e Allahut për të sëmurit,ngaqë sëmundjet e barkut janë të shpeshta dhe të rënda, i dërguari i Allahut (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) ka thënë: silido që vdes nga barku, nuk dënohet në varr.” E shënon Ahmedi.

E një prej shkaqeve më të rëndësishmë për të shpëtuar nga dënimi i varrit është: Duaja. I dërguari (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) shpesh kërkonte mbrojtje nga dënimi i varrit, ai kërkonte mbrojtje edhe gjatë namazit, sikur në hadithin e Aishes (radijAllahu anha), se i dërguari i Allahut (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) lutej në namaz: o Allah, unë kërkoj mbrojtjen Tënde nga dënimi i varrit, kërkoj mbrojtjen Tënde nga mesihu Dexhal, kërkoj mbrojtjen Tënde nga fitneja e jetës dhe fitneja e vdekjes.o Allah unë kërkoj mbrojtjen Tënde nga mëkati dhe borxhi.” Këtë e shënojnë Buhariu dhe Muslimi. Në hadithin e Ebu Hurejres theksohet se është lutur më këtë lutje pas teshehudit në namaz, që është vend i lutjeve.

I dërguari i Allahut (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) në namazin e xhenazes lutej për të vdekurin dhe thoshte: dhe fute në xhenet dh e mbroje nga dënimi i varrit apo nga dënimi i zjarrit.” E shënon Muslimi.

I dërguari (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) i mësonte sahabët kërkim mbrojtjen nga dënimi i varrit sikur që ua mësonte Kuranin, dhe e gjithë kjo për nga rëndësia e kërkim mbrojtjes nga Allahu, ngaqë fitneja dhe dënimi i varrit është shumë i rëndë. Ibën Abasi (radijAllahu anhuma) përcjell se i dërguari i Allahut (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) ua mësomte këtë lutje sikur që ua mësonte një sure të Kuranit, u thoshte: thuani: o Allahu unë kërkoj mbrojtjen Tënde nga dënimi i xhehenemit, dhe kërkoj mbrojtjen Tënde nga dënimi i varrit, kërkoj mbrojtjen Tënde nga fitneja e mesihut Dexhal, dhe kërkoj mbrojtjen Tënde nga fitneja e jetës dhe e vdekjes.” E shënon Muslimi në sahihun e tij, dh emë pas ka thënë: më kanë treguar se tavusi i kishte thënë djalit të tij, a je lutur me këtë lutje në namaz? Ai kishte thënë: Jo. Ky i tha: Përsërite namazin.

Përkundër që ua mësonte atyre lutjen, u tregonte për dënimin e madh dhe të frikshme të varrit, sikur në hadithin e Zejd ibën Thabit (radijAllahu anhu) i cili përcjell se përderisa i dërguari (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) po qëndronte tek murri i fisit Nexhar, i hipu mbi një mushkë, e ne sihim së bashku me të, filloi mushka të largohet gati sa nuk e rrëzoi të dërguarin (alejhi selam), ku raty pranë ishin katër, pesë apo gjashtë varre dhe pyeti: Kush nga ju e di se varret e kujt janë këto? Një njeri u përgjigj: Unë e di! E pyeti: kur kanë vdekur këta? Ai i tha: kanë vdekur në shirk. Kështu ai tha: Ky umet do të sprovohet në varre, sikur të mos varroseni, do e kisha lutur Allahut që t’ua bëjë të mundshme të dëgjonit nga dënimi i varrit atë që unë tani e dëgjoj. Pastaj u kthye me fytyrë kah ne dhe tha: kërkoni mbrojtjen e Allahut nga dënimi i varrit! Ata thanë: kërkojmë mbrojtjen e Allahut nga dënimi i varrit. Ai ju tha: kërkoni mbrojtjen e Allahut nga dënimi i varrit! Ata thanë: kërkojmë mbrojtjen e Allahut nga dënimi i varrit. … e shënon Muslimi.

Kurnjeriu t’i plotësojë shkaqet e shpëtimit nga dënimi dh efitneja e varrit shpresohet për të që Allahu ta shpëtojë nga dënimi dhe fitneja e varrit, e kur njeriu t’i anashkalojë apo të ketë mangësi në shkaqet që e shpëtojnë apo ai të veprojë shkaqet që sjellin dënim, ai është i kërcënuar me dënim të varrit, kështu që besimtari duhet të largohet nga gjërat që i sjellin shkatërrim dhe të mundohet rreth asaj që i sjell shpëtim.

Njeriu është shumë i kujdesur që të ndërtojë dynjanë e tij, edhe pse ai edhe sikur të arrijë ta ndërtojë do të arrijë një moshë, qoftë edhe njëqind vjet, e pak prej tyre që e kalojnë këtë moshë, po edhe ai që e arrin këtë moshë vetëm se është lodhur nga dunjaja e njerëzit, sepse nuk ka mbetur asnjë prej gjeneratës së tij, pyetni të moshuarit ju tregojnë për këtë, e njeriu është neglizhent ndaj ndërtimit të varrit, edhe pse aty mund të qëndrojë mijëra vite, e mbetet kënaqësia që e përjeton në varr edhe ditën e ringjalljes, duke u shtuar nga kënaqësitë që nuk mundtë paramendohen , e mbetet dënimi për atë që ka përjetuar dënim në varr, e i shtihet nga dënimi, saqë ai shpreson dhe lutet që të kthehen edhe një herë në dynja që të veprojë, por kthim nuk ka: “E sikur t’i shihje ata kur janë ndalur pranë zjarrit e thonë: “Ah sikur të ktheheshim (në Dunja), të mos gënjejmë faktet e Zotit tonë e të bëhemi nga besimtarët!.” En Am, 27.

Të parët e mirë nga ky Umet merrnin shembëlltyrë dhe këshillë nga varret, ndikoheshin kur i shikonin, kur mendonin për banorëte varreve, e rreth kësaj na transmetohen shumë rrëfime.

Othmani (radijAllahu anhu) kur qëndronte pranë një varri qante deri sa të lagej mjekra e tij, e i thuhej: kur e kujton xhenetin e xhehenemin nuk qan, e qan tani? Ai tha: i dërguari i Allahut (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) ka thënë: Varri është vendi i parë i ahiretit, nëse aty shpëton çfarë vije më pas është më e lehtë për të, e nëse aty nuk shpëton çfarë vije më pas do të jetë shumë më e rëndë.” Dhe i dërguari i Allahut (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) ka thënë: Nuk kam parë pamjë më të keqe se sa varri.” E shënon Ahmedi.

Ebu Derdaja (radijAllahu anhu) ka thënë: A dëshironi t’ju tregoj se në cilën ditë jam më i varfër? Është dita kur të lëshohem në varr.

Le të marrim në këshillë e shembëlltyrë para se të marrin nga ne, sepse ne tani i këshillojmë njerëzit për ata që kanë shkuar para nesh e të tjerët do të i këshillojnë njerëzit me ne.

Jahja ibën Muadhi (Allahu e mëshiroftë) ka thënë: O bir i Ademit, Allahu të fton në botën e shpëtimit, andaj shiko se prej ku i përgjigjesh, nëse i përgjigjesh nga dynjaja do të hysh në botën e shpëtimit, e nëse i përgjigjesh nga varri do privohesh nga hyrja në të.